ST

From Atariki

Wersja z dnia 04:53, 11 wrz 2006 Miker (Dyskusja | wkład) (→System operacyjny) ← Previous diff		Aktualna wersja Daniel Koźmiński (Dyskusja | wkład) (Usunięcie modeli "Plus" - będą opisane obok "głównych" egzemplarzy.)
Linia 1:		Linia 1:
-	'''Atari ST''' jest linią komputerów domowych/osobistych wprowadzoną na rynek przez [[Atari]] w 1985 roku. "'''ST'''" prawdopodobnie oznacza "Sixteen/Thirty two" ("Szesnaście/Trzydzieści dwa") co odzwierciedla wewnętrzną architekturę użytego w '''ST''' procesora Motorola MC68000 oraz szerokość szyny danych. Inna teoria mówi, że są to inicjały [[Sam Tramiel|Sama Tramiela]], syna ówczesnego właściciela [[Atari]] [[Jack Tramiel|Jacka Tramiela]]. Powstał w zaledwie 6 miesięcy, jego głównym konstruktorem był [[Shiraz Shivyi]]. ([http://www.atari-explorer.com/files/ST-Clip1.wmv krótki film o powstaniu ST]).	+	'''ST''' zapoczątkował nową linię komputerów domowych/osobistych Atari. Pierwszym modelem, który wprowadzono na rynek w 1985 roku był '''520 ST'''. Nieco później zaproponowano tańszą wersję '''260 ST'''. Powstał w zaledwie 6 miesięcy, jego głównym konstruktorem był [[Shiraz Shivji]].
		+	Nazwa "'''ST'''" najprawdopodobniej jest skrótem od "Sixteen/Thirty two" ("Szesnaście/Trzydzieści dwa") co odzwierciedla wewnętrzną architekturę użytego w '''ST''' [[procesor]]a Motorola MC68000 oraz szerokość szyny danych. Jedna z teoria mówi, że są to inicjały [[Sam Tramiel|Sama Tramiela]], późniejszego prezesa oraz syna ówczesnego właściciela [[Atari]] [[Jack Tramiel|Jacka Tramiela]].
	==Historia==		==Historia==
	===Powstanie===		===Powstanie===
-	W styczniu 1984, [[Jack Tramiel]] po odejściu z firmy [http://pl.wikipedia.org/wiki/Commodore Commodore] założył firmę '''Tramiel Technology''', gdzie rozpoczęto prace nad nowym komputerem. W czasie, gdy pod okiem [[Shirazi M. Shivji|Shirazi M.Shivji]] powstawał produkt, '''Tramiel''' podjął starania nad odkupieniem firmy [[Atari]] od ówczesnego właściciela firmy [http://en.wikipedia.org/wiki/Warner_Communications Warner Inc.], co zakończyło się powodzeniem. W tym czasie rozważano różne koncepcje, między innymi użycia jako głównego procesora układu [[NS32032]], ale okazało się że producent ([[National Semiconductors]]) nie był w stanie dostarczyć wymaganej ilości na czas. Decyzja o porzuceniu NS32032 okazała się o tyle szczęśliwa, że ostatecznie użyty mikroprocesor MC68000 jest od niego szybszy.	+	W styczniu 1984, [[Jack Tramiel]] po odejściu z firmy [http://pl.wikipedia.org/wiki/Commodore Commodore] założył firmę '''Tramel Technology''', gdzie rozpoczęto prace nad nowym komputerem. W czasie, gdy pod okiem [[Shiraz Shivji|Shiraza Shivji]] powstawał produkt, '''Tramiel''' podjął starania nad odkupieniem firmy [[Atari]] od ówczesnego właściciela firmy [http://en.wikipedia.org/wiki/Warner_Communications Warner Inc.], co zakończyło się powodzeniem. W tym czasie rozważano różne koncepcje, między innymi użycia jako głównego procesora układu [http://en.wikipedia.org/wiki/NS320xx NS32032], ale okazało się, że producent ([[National Semiconductors]]) nie był w stanie dostarczyć wymaganej ilości na czas. Decyzja o porzuceniu NS32032 okazała się o tyle szczęśliwa, że ostatecznie użyty mikroprocesor MC68000 jest od niego szybszy.
	Szybko stworzono [http://www.bambi.net/atari/atari_st_prototype.html prototyp], który był bardzo zbliżony do finalnej konfiguracji. Starano się użyć jak najwięcej gotowych elementów, tak aby skrócić proces projektowania, a także zmniejszyć koszt wytworzenia.		Szybko stworzono [http://www.bambi.net/atari/atari_st_prototype.html prototyp], który był bardzo zbliżony do finalnej konfiguracji. Starano się użyć jak najwięcej gotowych elementów, tak aby skrócić proces projektowania, a także zmniejszyć koszt wytworzenia.
Linia 11:		Linia 12:
	W tym samym czasie rozpoczęto poszukiwania [http://pl.wikipedia.org/wiki/System_operacyjny systemu operacyjnego] dla nowopowstającego komputera. Z ofertą zgłosił się [http://pl.wikipedia.org/wiki/Microsoft Microsoft] oferując [http://pl.wikipedia.org/wiki/Windows Windows], lecz przewidywany czas dostarczenia (2 lata) był nie do przyjęcia. Dostępny był [[CP/M-68K]], ale odrzucono go z powodu niewystarczających możliwości. Inną możliwością był [[GEM]], produkt firmy [[Digital Research]]. Rozważano także napisanie własnego systemu operacyjnego, ale zostało to zarzucone z powody zbyt wielkiego ryzyka.		W tym samym czasie rozpoczęto poszukiwania [http://pl.wikipedia.org/wiki/System_operacyjny systemu operacyjnego] dla nowopowstającego komputera. Z ofertą zgłosił się [http://pl.wikipedia.org/wiki/Microsoft Microsoft] oferując [http://pl.wikipedia.org/wiki/Windows Windows], lecz przewidywany czas dostarczenia (2 lata) był nie do przyjęcia. Dostępny był [[CP/M-68K]], ale odrzucono go z powodu niewystarczających możliwości. Inną możliwością był [[GEM]], produkt firmy [[Digital Research]]. Rozważano także napisanie własnego systemu operacyjnego, ale zostało to zarzucone z powody zbyt wielkiego ryzyka.
-	Ostatecznie wybrano GEM, lecz Digital Research napisało go dla procesorow 8086 i nie było zainteresowane portowaniem go na 68000. Proces portowania został wykonany przez firmę [[Atari]].	+	Ostatecznie wybrano [[GEM]], lecz Digital Research Inc. napisało go dla procesorow 8086 i nie było zainteresowane portowaniem go na [[68000]]. Proces portowania został wykonany przez firmę [[Atari]].
-	W efekcie na targach [http://en.wikipedia.org/wiki/Consumer_Electronics_Show CES] w 1985 roku, zaprezentowano pierwszy prototyp z GEMem działającym "na" CP/M-68K. Ostateczna wersja zawiera zamiast CP/M-68K dedykowany GEMowi [[GEMDOS]], a cały system nosi nazwę [[TOS]].	+	W efekcie na targach [http://en.wikipedia.org/wiki/Consumer_Electronics_Show CES] w 1985 roku, zaprezentowano pierwszy prototyp z [[GEM]]em działającym "na" CP/M-68K. Ostateczna wersja zawiera zamiast CP/M-68K dedykowany GEMowi [[GEMDOS]], a cały system nosi nazwę [[TOS]].
-		+
-	Pierwszy modelem oferowanym na rynku było '''520 ST'''. Nieco później zaoferowano '''260 ST''' lecz wycofano się z tego z powodu szybko spadających cen pamięci [[RAM]].	+
	===Złote lata===		===Złote lata===
Linia 23:		Linia 22:
	Złote lata '''ST''' trwały mniej więcej do roku 1990. Programy takie jak '''Calamus''' i znakomity jak na ówczesne czasy monitor [[SM122]] tworzyły z '''ST''' tanie studio [http://pl.wikipedia.org/wiki/DTP DTP].		Złote lata '''ST''' trwały mniej więcej do roku 1990. Programy takie jak '''Calamus''' i znakomity jak na ówczesne czasy monitor [[SM122]] tworzyły z '''ST''' tanie studio [http://pl.wikipedia.org/wiki/DTP DTP].
-	Wbudowane złącza [http://pl.wikipedia.org/wiki/MIDI MIDI] oraz program '''Cubase''' spopularyzowały '''ST''' wśród muzyków do tego stopnia, że bywa on używany do dziś, a wśród muzyków używających '''ST''' (i późniejszych modeli) można wymienić m.in. [http://pl.wikipedia.org/wiki/Peter_Gabriel Petera Gabriela], [http://pl.wikipedia.org/wiki/Jean-Michel_Jarre Jeana-Michela Jarre'a], [http://pl.wikipedia.org/wiki/Roger_Waters Rogera Watersa], Depeche Mode (płyta ULTRA), OMD, Czesław Niemen, Tangerine Dream, Kazik Staszewski i wielu innych.	+	Wbudowane złącza [http://pl.wikipedia.org/wiki/MIDI MIDI] oraz program '''Cubase''' spopularyzowały '''ST''' wśród muzyków do tego stopnia, że bywa on używany do dziś, a wśród muzyków używających '''ST''' (i późniejszych modeli) można wymienić m.in. [http://pl.wikipedia.org/wiki/Peter_Gabriel Petera Gabriela], [http://pl.wikipedia.org/wiki/Jean-Michel_Jarre Jeana-Michela Jarre'a], [http://pl.wikipedia.org/wiki/Roger_Waters Rogera Watersa], Depeche Mode (płyta ULTRA), OMD, Czesława Niemena, [http://pl.wikipedia.org/wiki/Bookovsky BOOKOVSKY'ego], Tangerine Dream, Kazika Staszewskiego i wielu innych.
	'''ST''' było także bardzo popularną platformą do gier. Wychodziły dla niego niemal wszystkie publikowane wówczas tytuły.		'''ST''' było także bardzo popularną platformą do gier. Wychodziły dla niego niemal wszystkie publikowane wówczas tytuły.
Linia 29:		Linia 28:
	===Schyłek===		===Schyłek===
-	O schyłek '''ST''' obwiniany jest głównie kiepski marketing firmy [[Atari]] a w szczególności rodzina '''Tramieli''' rządzących w firmie żelazną ręką. Brak nowych modeli w czasie rosnącej konkurencji PC spowodował załamanie rynku i odejście dużych producentów oprogramowania.	+	O schyłek '''ST''' obwiniany jest głównie marketing firmy [[Atari]], a w szczególności rodzina '''Tramieli''' rządzących w firmie żelazną ręką. To co Atari zaoferowało po ST było niewystarczające w stosunku do tego czego oczekiwał rynek, [[STE]] nie spełniło tych oczekiwań. Tymczasem w siłę rosła konkurencja w postaci Amigi oraz PC, co spowodowało odejście od ST dużych producentów gier.
	===Reaktywacja===		===Reaktywacja===
-	W okresie kiedy sztandarowym produktem firmy był już [[Falcon]], powrócono na chwile do produkcji ST/E które od tej pory sprzedawane było po atrakcyjnej niskiej cenie.	+	W okresie kiedy sztandarowym produktem firmy był już [[Falcon]], powrócono na chwile do produkcji ST/E, które od tej pory sprzedawane było po atrakcyjnej, niskiej cenie.
	===Czasy dzisiejsze===		===Czasy dzisiejsze===
-	Do dziś istnieje niewielkie grono entuzjastów, skupione głównie wokół [[scena|demosceny]], regularnie spotykające się.	+	Do dziś na całym świecie istnieją grupy entuzjastów, skupione wokół [[scena|demosceny]], regularnie spotykające się.
	==Parametry Techniczne==		==Parametry Techniczne==
Linia 53:		Linia 52:
	Układy zaprojektowane specjalnie dla '''ST'''.		Układy zaprojektowane specjalnie dla '''ST'''.
-	* GLUE jest układem który niejako "skleja" inne w całość, generując niezbędne dla nich sygnały.	+	* [[GLUE]] jest układem który niejako "skleja" inne w całość, generując niezbędne dla nich sygnały.
-	* MMU (MCU) odpowiedzialny jest za komunikację z pamięcią, decyduje który i kiedy z chętnych układów będzie miał dostęp do szyny danych, wysyła dane obrazu do shiftera.	+	* [[MMU]] (MCU) odpowiedzialny jest za komunikację z pamięcią, decyduje który i kiedy z chętnych układów będzie miał dostęp do szyny danych, wysyła dane obrazu do shiftera.
-	* Shifter jest układem generującym grafikę w '''ST'''.	+	* [[Shifter]] jest układem generującym grafikę w '''ST'''.
	* w '''ST<sup>E</sup>''' Shifter oraz DMA/Sound zostały zintegrowane w jednym chipie.		* w '''ST<sup>E</sup>''' Shifter oraz DMA/Sound zostały zintegrowane w jednym chipie.
	* '''ST<sup>E</sup>''' ma również [[BLiTTER]]. Potrafi on szybko kopiować fragmenty pamięci odpowiadające prostokątom na ekranie przy zastosowaniu funkcji logicznych takich jak AND, OR, XOR, a także przesunięć bitowych.		* '''ST<sup>E</sup>''' ma również [[BLiTTER]]. Potrafi on szybko kopiować fragmenty pamięci odpowiadające prostokątom na ekranie przy zastosowaniu funkcji logicznych takich jak AND, OR, XOR, a także przesunięć bitowych.
Linia 69:		Linia 68:
	* MFP (Multi-Function Peripheral) [[MC68901]] jest układem wejścia/wyjścia przeznaczonym do współpracy z MC68000, kontroluje między innymi port RS-232 oraz generuje przerwania dla procesora.		* MFP (Multi-Function Peripheral) [[MC68901]] jest układem wejścia/wyjścia przeznaczonym do współpracy z MC68000, kontroluje między innymi port RS-232 oraz generuje przerwania dla procesora.
	* '''ST''' zawiera dwa układy [[ACIA 6850|ACIA (Asynchronus Communication Interface Adapter)]]. Jeden służy do komunikacji w standardzie MIDI, drugi natomiast zapewnia komunikację z klawiaturą.		* '''ST''' zawiera dwa układy [[ACIA 6850|ACIA (Asynchronus Communication Interface Adapter)]]. Jeden służy do komunikacji w standardzie MIDI, drugi natomiast zapewnia komunikację z klawiaturą.
-	* YM 2149 jest układem dźwiękowym z rodziny AY-3-8190.	+	* YM 2149 jest układem dźwiękowym z rodziny AY-3-8910.
-	* Procesor 6301 pełni rolę kontrolera klawiatury, a także zapewnia obsługę myszy i dżojstkiów.	+	* Procesor 6301 pełni rolę kontrolera klawiatury, a także zapewnia obsługę myszy i dżojstików.
	* '''ST<sup>E</sup>''' ma LMC 1992. Układ ten umożliwia regulację głośności dźwięku, basów oraz sopranów.		* '''ST<sup>E</sup>''' ma LMC 1992. Układ ten umożliwia regulację głośności dźwięku, basów oraz sopranów.
Linia 79:		Linia 78:
	* 640/200 w 4 kolorach z palety 512 (4096 '''ST<sup>E</sup>''') ('''ST-MED'''), częstotliwość odchylania pionowego 50 lub 60 Hz, częstotliwość odchylania poziomego 15 kHz		* 640/200 w 4 kolorach z palety 512 (4096 '''ST<sup>E</sup>''') ('''ST-MED'''), częstotliwość odchylania pionowego 50 lub 60 Hz, częstotliwość odchylania poziomego 15 kHz
	* 640/400 w czerni i bieli ('''ST-HIGH'''), częstotliwość odchylania pionowego 70 Hz, częstotliwość odchylania poziomego 30 kHz		* 640/400 w czerni i bieli ('''ST-HIGH'''), częstotliwość odchylania pionowego 70 Hz, częstotliwość odchylania poziomego 30 kHz
-
-	Modele '''<sup>M</sup>''' mają wbudowany '''modulator TV''' mogą wyswietlać tryby '''ST-LOW''' i '''ST-MED''' na telewizorze.
	'''ST''' wyświetla obraz otoczony ramką. Zaskakujące jest to, że mimo iż nie było to przewidziane przez konstruktorów, ramkę tę można programowo zlikwidować, zwiększając w ten sposób rozdzielczość. Wymaga to jednak programowania na niskim poziomie, wobec czego jest dosyć kłopotliwe.		'''ST''' wyświetla obraz otoczony ramką. Zaskakujące jest to, że mimo iż nie było to przewidziane przez konstruktorów, ramkę tę można programowo zlikwidować, zwiększając w ten sposób rozdzielczość. Wymaga to jednak programowania na niskim poziomie, wobec czego jest dosyć kłopotliwe.
-	Możliwe jest także, poprzez programowe przełączanie, zmiana palety kolorów trzy (sześć w '''ST<sup>E</sup>''') razy podczas wyświetlania każdej linii obrazu. Dzięki temu, w jednej linii ekranu można użyć do 48 kolorów (96 w '''ST<sup>E</sup>''').	+	Możliwe jest także, poprzez programowe przełączanie, zmiana palety kolorów trzy (sześć w '''ST<sup>E</sup>''') razy podczas wyświetlania każdej linii obrazu. Dzięki temu, w jednej linii ekranu można uzyskać aż '''do 48 kolorów (96 w ST<sup>E</sup>)'''.
	Dodatkowo, również programowo, podczas wyświetlania ekranu, możliwa jest zmiana rozdzielczości dla każdej linii ekranu.		Dodatkowo, również programowo, podczas wyświetlania ekranu, możliwa jest zmiana rozdzielczości dla każdej linii ekranu.
	Tego typu sztuczki były szeroko wykorzystywane w [[demo|demach]], a także w wielu grach.		Tego typu sztuczki były szeroko wykorzystywane w [[demo|demach]], a także w wielu grach.
		+
		+	Modele '''<sup>M</sup>''' mają wbudowany '''modulator TV''' mogą wyswietlać tryby '''ST-LOW''' i '''ST-MED''' na telewizorze.
	====Organizacja pamięci ekranu====		====Organizacja pamięci ekranu====
Linia 100:		Linia 99:
	===Możliwości dźwiękowe===		===Możliwości dźwiękowe===
-	'''ST''' jest wyposażone w programowalny generator [[Yamaha]] [[YM2149]]. Ma on trzy kanały i możliwość sterowania obwiednią niezależnie dla każdego kanału, a także generowania szumów (sampli).	+	'''ST''' jest wyposażone w programowalny generator Yamaha [[YM2149]]. Ma on trzy kanały i możliwość sterowania obwiednią niezależnie dla każdego kanału, a także generowania szumów (sampli).
	'''ST<sup>E</sup>''' dodatkowo zostało wyposażone w dwa przetworniki cyfrowo-analogowe o rozdzielczości 8 bitów i częstotliwościach próbkowania 6258 Hz, 12517 Hz, 25033 Hz oraz 50066 Hz. Próbki są w formacie "ze znakiem" i mogą być odgrywane stereo lub mono. Dane stereo są zorganizowane w pary po dwa bajty w następujący sposób (L - lewy kanał, P - prawy): LPLPLPLPLPLP. Długość próbki zawsze musi być parzysta. Przetworniki te są podłączone do układu zapewniającego regulację głośności (głównej i oddzielnie dla każdego kanału) oraz regulacje basów i sopranów.		'''ST<sup>E</sup>''' dodatkowo zostało wyposażone w dwa przetworniki cyfrowo-analogowe o rozdzielczości 8 bitów i częstotliwościach próbkowania 6258 Hz, 12517 Hz, 25033 Hz oraz 50066 Hz. Próbki są w formacie "ze znakiem" i mogą być odgrywane stereo lub mono. Dane stereo są zorganizowane w pary po dwa bajty w następujący sposób (L - lewy kanał, P - prawy): LPLPLPLPLPLP. Długość próbki zawsze musi być parzysta. Przetworniki te są podłączone do układu zapewniającego regulację głośności (głównej i oddzielnie dla każdego kanału) oraz regulacje basów i sopranów.
Linia 129:		Linia 128:
	* '''ST<sup>E</sup>''': 2 gniazda audio chinch,		* '''ST<sup>E</sup>''': 2 gniazda audio chinch,
	* '''ST<sup>E</sup>''': 2 piętnastopinowe gniazda joysticka do podłączenia czterech dźojstików lub dwóch JagPadów,		* '''ST<sup>E</sup>''': 2 piętnastopinowe gniazda joysticka do podłączenia czterech dźojstików lub dwóch JagPadów,
-	* '''MEGA ST<sup>E</sup>''': gniazdo w standardzie RS-232C pracujace z maksymalna prędkością 115200 bodów,	+	* '''MEGA ST<sup>E</sup>''': gniazdo w standardzie RS-232C pracujace z maksymalną prędkością 115200 bodów,
	===System operacyjny===		===System operacyjny===
-	Systemem operacyjnym '''Atari ST''' jest TOS. W pierwszej wersji był on dostarczony na dyskietce, wszystkie póżniejsze były zapisane w pamięci [[ROM]], początkowo o pojemności 192 kB, później 256 kB.	+	Systemem operacyjnym '''Atari ST''' jest [[TOS]] - The Operating System. Składa się on z [[BIOS]]-u, [[GEMDOS]]-u (który jest wersją [http://pl.wikipedia.org/wiki/DR-DOS DR-DOS]-u przystosowaną dla procesora Motorola 68000) oraz graficznego systemu zarządzania aplikacjami, czyli [[GEM]]-u.
		+	Na samym początku GEM działał jeszcze jako nakładka na CP/M. W pierwszej oficjalnej wersji TOS był dostarczony na dyskietce, wszystkie póżniejsze były zapisane w pamięci [[ROM]], początkowo o pojemności 192 kB, później 256 kB.
	Wszystkie komputery linii mają bardzo zbliżone parametry. Różnice można odczytać z nazwy konkretnego modelu. Główne różnice to:		Wszystkie komputery linii mają bardzo zbliżone parametry. Różnice można odczytać z nazwy konkretnego modelu. Główne różnice to:
Linia 141:		Linia 141:
	** [[130ST]] - 128 kB [[RAM]] (model nigdy nie produkowany seryjnie, istniał jedynie jako prototyp i maszyna wystawowa),		** [[130ST]] - 128 kB [[RAM]] (model nigdy nie produkowany seryjnie, istniał jedynie jako prototyp i maszyna wystawowa),
	** [[260ST]] - 256 kB RAM,		** [[260ST]] - 256 kB RAM,
-	** [[260ST Plus]] - 512 kB RAM,
	** [[520ST]] - 512 kB RAM,		** [[520ST]] - 512 kB RAM,
-	** [[520ST Plus]] - 1024 kB RAM,
	** [[1040ST]] - 1024 kB RAM,		** [[1040ST]] - 1024 kB RAM,
	* Brak lub wbudowana stacja dysków 3.5' o pojemności DS DD (720 kB) (modele '''ST<sup>F</sup>''' i '''ST<sup>FM</sup>'''),		* Brak lub wbudowana stacja dysków 3.5' o pojemności DS DD (720 kB) (modele '''ST<sup>F</sup>''' i '''ST<sup>FM</sup>'''),
	* Brak lub wbudowany modulator telewizyjny (modele '''ST<sup>M</sup>''' i '''ST<sup>FM</sup>'''), (przykładowe oznaczenie: '''Atari 520 ST<sup>F</sup>''')		* Brak lub wbudowany modulator telewizyjny (modele '''ST<sup>M</sup>''' i '''ST<sup>FM</sup>'''), (przykładowe oznaczenie: '''Atari 520 ST<sup>F</sup>''')
-	Pozostałe komponenty (układy scalone) były niemal identyczne dla każdego modelu (aczkowiek istniało kilka wersji płyt głównych).	+	Pozostałe komponenty (układy scalone) były niemal identyczne dla każdego modelu (choć istniało kilka wersji płyt głównych).
-	'''ST''', tak jak wiele innych komputerów ówcześnie produkowanych, produkowany był w odbudowie zintegrowanej z klawiaturą. Dla bardziej wymagających stworzona została profesjonalna wersja [[Mega_ST]] w obudowie desktop z oddzielną klawiaturą. W wypadku [[Mega_ST]] w nazwie nie było oznaczenia <sup>'''FM'''</sup>, ilość pamięci było oznaczana jedną cyfrą (2, 4) oznaczającą ilość megabajtów. Ponadto Mega ST ma [[BLiTTER]] oraz złącze rozszerzeń procesora [[MEGABUS]].	+	'''ST''', tak jak wiele innych komputerów ówcześnie produkowanych, produkowany był w odbudowie zintegrowanej z klawiaturą. Dla bardziej wymagających stworzona została profesjonalna wersja [[Mega ST]] w obudowie desktop z oddzielną klawiaturą. W wypadku [[Mega ST]] w nazwie nie było oznaczenia <sup>'''FM'''</sup>, ilość pamięci było oznaczana jedną cyfrą (2, 4) oznaczającą ilość megabajtów. Ponadto Mega ST ma [[BLiTTER]] oraz złącze rozszerzeń procesora [[MEGABUS]].
	'''Atari ST<sup>E</sup>''' to zasadniczo dwa modele ('''Atari 520 ST<sup>E</sup>''' i '''Atari 1040 ST<sup>E</sup>''') o pojemności pamięci odpowiadajacej numerowi i odpowiadające funkcjonalnie '''ST<sup>FM</sup>'''. '''ST<sup>E</sup>''' zawierało kilka ulepszeń:		'''Atari ST<sup>E</sup>''' to zasadniczo dwa modele ('''Atari 520 ST<sup>E</sup>''' i '''Atari 1040 ST<sup>E</sup>''') o pojemności pamięci odpowiadajacej numerowi i odpowiadające funkcjonalnie '''ST<sup>FM</sup>'''. '''ST<sup>E</sup>''' zawierało kilka ulepszeń:
Linia 157:		Linia 155:
	* Ulepszony Shifter		* Ulepszony Shifter
	* dwa przetworniki cyfrowo-analogowe o rozdzielczości 8 bitów i maksymalnej częstotliwości próbkowania 50066 Hz z możliwością regulacji basów, sopranów oraz głośności,		* dwa przetworniki cyfrowo-analogowe o rozdzielczości 8 bitów i maksymalnej częstotliwości próbkowania 50066 Hz z możliwością regulacji basów, sopranów oraz głośności,
-	* 2 dodatkowe, piętnastopinowe porty joysticka do podłączenia czterech joysticków, lub 2 [[jagpad|JagPadów]],	+	* 2 dodatkowe, piętnastopinowe porty joysticka do podłączenia czterech joysticków lub 2 [[jagpad|JagPadów]],
	* 2 stereofoniczne wyjścia dźwiękowe chinch,		* 2 stereofoniczne wyjścia dźwiękowe chinch,
	* pamięć rozszerzalna modułami [http://pl.wikipedia.org/wiki/SIMM_30_pin SIMM] do maksymalnie 4 MB.		* pamięć rozszerzalna modułami [http://pl.wikipedia.org/wiki/SIMM_30_pin SIMM] do maksymalnie 4 MB.
Linia 172:		Linia 170:
	* [[Stacy]] - pierwszy laptop z serii '''ST''',		* [[Stacy]] - pierwszy laptop z serii '''ST''',
	* [[STBook]] - drugi, znacznie bardziej udany laptop z serii '''ST''', ma wbudowany kontroler [http://en.wikipedia.org/wiki/Integrated_Drive_Electronics IDE], nie zawiera stacji dysków.		* [[STBook]] - drugi, znacznie bardziej udany laptop z serii '''ST''', ma wbudowany kontroler [http://en.wikipedia.org/wiki/Integrated_Drive_Electronics IDE], nie zawiera stacji dysków.
-
-	==Prototypy==
-
-	Prototypy które nie weszły do seryjnej produkcji
-
-	* '''Atari 130ST''' - pierwszy planowany model ST,
-	* '''Atari ST Pad''' lub '''Atari STylus''' - Przenośne ST z pisakiem i monitorem dotykowym LCD zamiast klawiatury,
-	* '''Atari [[EST]]''' - niewiele o nim wiadomo ponad to że miał podobno zawierac procesor Motorola [[MC68020]] i kilka układów specjalizowanych w nowszych wersjach (m. in. [[BLiTTER]]-II),
-	* '''Atari 1040ST+''' - zasadniczo Atari 1040ST<sup>FM</sup> z dodanym procesorem kompatybilnym z 386, niektóre żródła mówią też o dysku twardym (a więc i kontrolerze) 2.5' SCSI.
-	* '''Atari 2080ST''' - prototyp z 2 MB RAM
-	* '''Atari 4160ST''' - prototyp z 4 MB RAM
-	* [[CDAR504]] - CD-ROM,
-	* [[CDAR505]] - CD-ROM.
-
-	==Rozszerzenia==
-
-	Do '''ST''' powstało wiele rozszerzeń sprzętowych produkowanych przez firmy trzecie oraz entuzjastów.
-
-	* [[AT-SPEED]] - sprzętowy emulator PC,
-	* [[Ethernec]] - adapter dla karty sieciowej zgodnej z [[NE2000]] (podłączany do portu '''Cartridge'''),
-	* [[Ethernea]] - adapter dla karty sieciowej zgodnej z NE2000 (podłączany do portu '''ACSI''')
-	* [[PAK68/3]] - rozszerzenie z procesorem MC68030 taktowanym zegarem 50 MHz,
-	** [[FRAK]] - karta z [[TT RAM]]em dla [[PAK68/3]],
-	* [[RSVE]] - akcelerator portu RS-232 do prędkości 115200 bodów,
-	* [[VOFA]]/[[VOFA II]] - slot [[ISA]] dla karty graficznej [[ET4000]],
-
-	Więcej - patrz: [[Akcesoria i rozszerzenia#Atari_ST|Akcesoria i rozszerzenia - Atari ST]]
	==Nieoficjalne oznaczenia==		==Nieoficjalne oznaczenia==
Linia 209:		Linia 180:
	==Zobacz też==		==Zobacz też==
		+	* [[Płyta główna Mega ST]]
	* [http://www.bambi.net/atari/atari_st_prototype.html Prototyp]		* [http://www.bambi.net/atari/atari_st_prototype.html Prototyp]
		+	* [[Suska|Suska - Atari ST w FPGA]]
	* [[TOS]]		* [[TOS]]
	* [[Atari]] - ogólnie o firmie Atari		* [[Atari]] - ogólnie o firmie Atari
Linia 217:		Linia 190:
	* [http://www.experiment-s.de/index.php?id=187&L=1 Atari ST/E w postaci FPGA]		* [http://www.experiment-s.de/index.php?id=187&L=1 Atari ST/E w postaci FPGA]
	* http://www.uce.pl/mazurhp/ST/ata.html - jedna z niewielu stron polskich poświęconych eSTekowi		* http://www.uce.pl/mazurhp/ST/ata.html - jedna z niewielu stron polskich poświęconych eSTekowi
-	* http://atariarea.krap.pl	+	* http://atari.org.pl
-	*	+
	[[Kategoria:Atari ST]]		[[Kategoria:Atari ST]]

---

Aktualna wersja

ST zapoczątkował nową linię komputerów domowych/osobistych Atari. Pierwszym modelem, który wprowadzono na rynek w 1985 roku był 520 ST. Nieco później zaproponowano tańszą wersję 260 ST. Powstał w zaledwie 6 miesięcy, jego głównym konstruktorem był Shiraz Shivji.

Nazwa "ST" najprawdopodobniej jest skrótem od "Sixteen/Thirty two" ("Szesnaście/Trzydzieści dwa") co odzwierciedla wewnętrzną architekturę użytego w ST procesora Motorola MC68000 oraz szerokość szyny danych. Jedna z teoria mówi, że są to inicjały Sama Tramiela, późniejszego prezesa oraz syna ówczesnego właściciela Atari Jacka Tramiela.

Spis treści 1 Historia 1.1 Powstanie 1.2 Złote lata 1.3 Schyłek 1.4 Reaktywacja 1.5 Czasy dzisiejsze 2 Parametry Techniczne 2.1 Procesor 2.2 Szyna danych 2.3 Specjalizowane układy scalone 2.4 Typowe układy scalone 2.5 Możliwości graficzne 2.5.1 Organizacja pamięci ekranu 2.6 Możliwości dźwiękowe 2.7 Pamięć masowa 2.8 Gniazda 2.9 System operacyjny 3 Inne modele 4 Nieoficjalne oznaczenia 5 Następcy 6 Zobacz też 7 Linki zewnętrzne

Historia

Powstanie

W styczniu 1984, Jack Tramiel po odejściu z firmy Commodore założył firmę Tramel Technology, gdzie rozpoczęto prace nad nowym komputerem. W czasie, gdy pod okiem Shiraza Shivji powstawał produkt, Tramiel podjął starania nad odkupieniem firmy Atari od ówczesnego właściciela firmy Warner Inc., co zakończyło się powodzeniem. W tym czasie rozważano różne koncepcje, między innymi użycia jako głównego procesora układu NS32032, ale okazało się, że producent (National Semiconductors) nie był w stanie dostarczyć wymaganej ilości na czas. Decyzja o porzuceniu NS32032 okazała się o tyle szczęśliwa, że ostatecznie użyty mikroprocesor MC68000 jest od niego szybszy.

Szybko stworzono prototyp, który był bardzo zbliżony do finalnej konfiguracji. Starano się użyć jak najwięcej gotowych elementów, tak aby skrócić proces projektowania, a także zmniejszyć koszt wytworzenia.

W tym samym czasie rozpoczęto poszukiwania systemu operacyjnego dla nowopowstającego komputera. Z ofertą zgłosił się Microsoft oferując Windows, lecz przewidywany czas dostarczenia (2 lata) był nie do przyjęcia. Dostępny był CP/M-68K, ale odrzucono go z powodu niewystarczających możliwości. Inną możliwością był GEM, produkt firmy Digital Research. Rozważano także napisanie własnego systemu operacyjnego, ale zostało to zarzucone z powody zbyt wielkiego ryzyka.

Ostatecznie wybrano GEM, lecz Digital Research Inc. napisało go dla procesorow 8086 i nie było zainteresowane portowaniem go na 68000. Proces portowania został wykonany przez firmę Atari.

W efekcie na targach CES w 1985 roku, zaprezentowano pierwszy prototyp z GEMem działającym "na" CP/M-68K. Ostateczna wersja zawiera zamiast CP/M-68K dedykowany GEMowi GEMDOS, a cały system nosi nazwę TOS.

Złote lata

ST błyskawicznie zyskało popularność, zwłaszcza w Europie, a szczególnie w Niemczech. W 1985 roku zostało ogłoszone "Komputerem roku" przez magazyn komputerowy Chip.

Złote lata ST trwały mniej więcej do roku 1990. Programy takie jak Calamus i znakomity jak na ówczesne czasy monitor SM122 tworzyły z ST tanie studio DTP.

Wbudowane złącza MIDI oraz program Cubase spopularyzowały ST wśród muzyków do tego stopnia, że bywa on używany do dziś, a wśród muzyków używających ST (i późniejszych modeli) można wymienić m.in. Petera Gabriela, Jeana-Michela Jarre'a, Rogera Watersa, Depeche Mode (płyta ULTRA), OMD, Czesława Niemena, BOOKOVSKY'ego, Tangerine Dream, Kazika Staszewskiego i wielu innych.

ST było także bardzo popularną platformą do gier. Wychodziły dla niego niemal wszystkie publikowane wówczas tytuły.

Schyłek

O schyłek ST obwiniany jest głównie marketing firmy Atari, a w szczególności rodzina Tramieli rządzących w firmie żelazną ręką. To co Atari zaoferowało po ST było niewystarczające w stosunku do tego czego oczekiwał rynek, STE nie spełniło tych oczekiwań. Tymczasem w siłę rosła konkurencja w postaci Amigi oraz PC, co spowodowało odejście od ST dużych producentów gier.

Reaktywacja

W okresie kiedy sztandarowym produktem firmy był już Falcon, powrócono na chwile do produkcji ST/E, które od tej pory sprzedawane było po atrakcyjnej, niskiej cenie.

Czasy dzisiejsze

Do dziś na całym świecie istnieją grupy entuzjastów, skupione wokół demosceny, regularnie spotykające się.

Parametry Techniczne

Procesor

ST jest wyposażone w procesor Motorola MC68000 taktowany zegarem 8 MHz (16 MHz w MEGA ST^E).

Szyna danych

ST ma szesnastobitową szynę danych taktowaną zegarem 8 MHz.

Specjalizowane układy scalone

Układy zaprojektowane specjalnie dla ST.

• GLUE jest układem który niejako "skleja" inne w całość, generując niezbędne dla nich sygnały.
• MMU (MCU) odpowiedzialny jest za komunikację z pamięcią, decyduje który i kiedy z chętnych układów będzie miał dostęp do szyny danych, wysyła dane obrazu do shiftera.
• Shifter jest układem generującym grafikę w ST.
• w ST^E Shifter oraz DMA/Sound zostały zintegrowane w jednym chipie.
• ST^E ma również BLiTTER. Potrafi on szybko kopiować fragmenty pamięci odpowiadające prostokątom na ekranie przy zastosowaniu funkcji logicznych takich jak AND, OR, XOR, a także przesunięć bitowych.
• w ST^E GLUE oraz MMU zostały zintegrowane w jednym chipie.
• w późniejszych seriach ST^E GSTMCU oraz BLiTTER zostały zintegrowane w jednym chipie.
• W MEGA ST^E kontroluje dodatkowy port RS-232.

Typowe układy scalone

Układy użyte w ST, lecz nie zaprojektowane specjalnie dla niego.

• Procesor Motorola MC68000
• WD1772 pełni rolę kontrolera stacji dysków w ST.
• Nieliczne egzemplarze mają zamontowany układ AJAX, zgodny z WD1772.
• MFP (Multi-Function Peripheral) MC68901 jest układem wejścia/wyjścia przeznaczonym do współpracy z MC68000, kontroluje między innymi port RS-232 oraz generuje przerwania dla procesora.
• ST zawiera dwa układy ACIA (Asynchronus Communication Interface Adapter). Jeden służy do komunikacji w standardzie MIDI, drugi natomiast zapewnia komunikację z klawiaturą.
• YM 2149 jest układem dźwiękowym z rodziny AY-3-8910.
• Procesor 6301 pełni rolę kontrolera klawiatury, a także zapewnia obsługę myszy i dżojstików.
• ST^E ma LMC 1992. Układ ten umożliwia regulację głośności dźwięku, basów oraz sopranów.

Możliwości graficzne

W ST dostępne są trzy tryby graficzne o następujacych parametrach:

• 320/200 w 16 kolorach z palety 512 (4096 ST^E) (ST-LOW), częstotliwość odchylania pionowego 50 lub 60 Hz, częstotliwość odchylania poziomego 15 kHz
• 640/200 w 4 kolorach z palety 512 (4096 ST^E) (ST-MED), częstotliwość odchylania pionowego 50 lub 60 Hz, częstotliwość odchylania poziomego 15 kHz
• 640/400 w czerni i bieli (ST-HIGH), częstotliwość odchylania pionowego 70 Hz, częstotliwość odchylania poziomego 30 kHz

ST wyświetla obraz otoczony ramką. Zaskakujące jest to, że mimo iż nie było to przewidziane przez konstruktorów, ramkę tę można programowo zlikwidować, zwiększając w ten sposób rozdzielczość. Wymaga to jednak programowania na niskim poziomie, wobec czego jest dosyć kłopotliwe.

Możliwe jest także, poprzez programowe przełączanie, zmiana palety kolorów trzy (sześć w ST^E) razy podczas wyświetlania każdej linii obrazu. Dzięki temu, w jednej linii ekranu można uzyskać aż do 48 kolorów (96 w ST^E).

Dodatkowo, również programowo, podczas wyświetlania ekranu, możliwa jest zmiana rozdzielczości dla każdej linii ekranu.

Tego typu sztuczki były szeroko wykorzystywane w demach, a także w wielu grach.

Modele ^M mają wbudowany modulator TV mogą wyswietlać tryby ST-LOW i ST-MED na telewizorze.

Organizacja pamięci ekranu

Pamięć ekranu w ST może zaczynać sie od dowolnego adresu, z dokładnością do 256 bajtów (4 bajty w ST^E). W każdym trybie graficznym ekran zajmuje 32 KB.

Pamięć ekranu jest zorganizowana w postaci wymieszanych planów.

Długość linii ekranu wynosi odpowiednio 160 bajtów (ST-LOW i ST-MED) lub 80 bajtów (ST-HIGH). W ST^E można ustawić praktycznie dowolną "wirtualną" długość linii ekranu i przesuwać widoczne okno z dokładnością do 1 piksela, dzięki czemu uzyskuje sie szybki i płynny przesuw całego ekranu.

Możliwości dźwiękowe

ST jest wyposażone w programowalny generator Yamaha YM2149. Ma on trzy kanały i możliwość sterowania obwiednią niezależnie dla każdego kanału, a także generowania szumów (sampli).

ST^E dodatkowo zostało wyposażone w dwa przetworniki cyfrowo-analogowe o rozdzielczości 8 bitów i częstotliwościach próbkowania 6258 Hz, 12517 Hz, 25033 Hz oraz 50066 Hz. Próbki są w formacie "ze znakiem" i mogą być odgrywane stereo lub mono. Dane stereo są zorganizowane w pary po dwa bajty w następujący sposób (L - lewy kanał, P - prawy): LPLPLPLPLPLP. Długość próbki zawsze musi być parzysta. Przetworniki te są podłączone do układu zapewniającego regulację głośności (głównej i oddzielnie dla każdego kanału) oraz regulacje basów i sopranów.

Oprócz tego ST ma wbudowane dwa złącza standardu MIDI (MIDI-IN, MIDI-OUT) do komunikacji z zewnętrznymi syntezatorami i innymi urządzeniami, dzięki czemu zyskał ogromną popularność wśród profesjonalnych muzyków.

Pamięć masowa

ST w wersji ^F jest wyposażony we wbudowaną stację dysków o pojemności DS DD (standardowo 720 kB), lecz zastosowany system operacyjny TOS umożliwia sformatowanie i odczytywanie dyskietek o wyższej pojemności (do ok. 920 kB). Wszystkie modele mają złącze umożliwiające podłączenie zewnętrznej stacji dysków. Zastosowany kontroler WD1772 pozwala na obsługę do dwóch stacji dysków.

ST ma jeszcze złącze DMA przeznaczone do podłączenia urządzeń w standardzie ACSI (SASI - pierwotna wersja SCSI), a także drukarek laserowych i innych urządzeń.

Mega STE ma wewnętrzne złącze ACSI i w opcji może być wyposażony w kontroler ACSI z adapterem do SCSI.

Gniazda

ST ma dostępne następujące gniazda:

• gniazdo w standardzie Centronics,
• gniazdo w standardzie RS-232C pracujące z maksymalną prędkością 19200 bodów,
• gniazdo DMA (ACSI),
• gniazdo monitorowe,
• gniazdo dodatkowej stacji dysków,
• gniazdo antenowe (jedynie modele ^M),
• gniazdo MIDI IN i MIDI OUT,
• gniazdo Cartridge,
• 2 gniazda joysticka, przy czym jedno może służyć zamiennie jako gniazdo myszy,
• ST^E: 2 gniazda audio chinch,
• ST^E: 2 piętnastopinowe gniazda joysticka do podłączenia czterech dźojstików lub dwóch JagPadów,
• MEGA ST^E: gniazdo w standardzie RS-232C pracujace z maksymalną prędkością 115200 bodów,

System operacyjny

Systemem operacyjnym Atari ST jest TOS - The Operating System. Składa się on z BIOS-u, GEMDOS-u (który jest wersją DR-DOS-u przystosowaną dla procesora Motorola 68000) oraz graficznego systemu zarządzania aplikacjami, czyli GEM-u.

Na samym początku GEM działał jeszcze jako nakładka na CP/M. W pierwszej oficjalnej wersji TOS był dostarczony na dyskietce, wszystkie póżniejsze były zapisane w pamięci ROM, początkowo o pojemności 192 kB, później 256 kB.

Wszystkie komputery linii mają bardzo zbliżone parametry. Różnice można odczytać z nazwy konkretnego modelu. Główne różnice to:

• Ilość pamięci (określana przez liczbę w nazwie modelu)
  • 130ST - 128 kB RAM (model nigdy nie produkowany seryjnie, istniał jedynie jako prototyp i maszyna wystawowa),
  • 260ST - 256 kB RAM,
  • 520ST - 512 kB RAM,
  • 1040ST - 1024 kB RAM,
• Brak lub wbudowana stacja dysków 3.5' o pojemności DS DD (720 kB) (modele ST^F i ST^FM),
• Brak lub wbudowany modulator telewizyjny (modele ST^M i ST^FM), (przykładowe oznaczenie: Atari 520 ST^F)

Pozostałe komponenty (układy scalone) były niemal identyczne dla każdego modelu (choć istniało kilka wersji płyt głównych).

ST, tak jak wiele innych komputerów ówcześnie produkowanych, produkowany był w odbudowie zintegrowanej z klawiaturą. Dla bardziej wymagających stworzona została profesjonalna wersja Mega ST w obudowie desktop z oddzielną klawiaturą. W wypadku Mega ST w nazwie nie było oznaczenia ^FM, ilość pamięci było oznaczana jedną cyfrą (2, 4) oznaczającą ilość megabajtów. Ponadto Mega ST ma BLiTTER oraz złącze rozszerzeń procesora MEGABUS.

Atari ST^E to zasadniczo dwa modele (Atari 520 ST^E i Atari 1040 ST^E) o pojemności pamięci odpowiadajacej numerowi i odpowiadające funkcjonalnie ST^FM. ST^E zawierało kilka ulepszeń:

• paleta kolorów rozszerzona do 4096,
• BLiTTER
• Ulepszony Shifter
• dwa przetworniki cyfrowo-analogowe o rozdzielczości 8 bitów i maksymalnej częstotliwości próbkowania 50066 Hz z możliwością regulacji basów, sopranów oraz głośności,
• 2 dodatkowe, piętnastopinowe porty joysticka do podłączenia czterech joysticków lub 2 JagPadów,
• 2 stereofoniczne wyjścia dźwiękowe chinch,
• pamięć rozszerzalna modułami SIMM do maksymalnie 4 MB.

MEGA ST^E było wersją ST^E na rynek profesjonalny w obudowie desktop (podobnej jak Atari TT lecz w innym kolorze), mająca następujące dodatki:

• kontroler dysku twardego ACSI z adapterem do SCSI,
• procesor pracujący z prędkością 16 MHz (z możliwością przełączenia do 8 MHz w celu zachowania pełnej kompatybilności).
• 16 kB pamięci cache dla procesora (z możliwością wyłączenia w celu zachowania pełnej kompatybilności),
• gniazdo na koprocesor matematyczny MC68881,
• złącze kart rozszerzeń w standardzi VME.

Inne modele

• Stacy - pierwszy laptop z serii ST,
• STBook - drugi, znacznie bardziej udany laptop z serii ST, ma wbudowany kontroler IDE, nie zawiera stacji dysków.

Nieoficjalne oznaczenia

Bardzo często użytkownicy ST komputery z pamięcią roszerzoną do 2 lub 4 MB określali jako 2080 ST lub 4160 ST

Następcy

Bezpośrednim i niewiele się od ST różniącym kontynuatorem jest Atari STE. Ponadto w podobnej architekturze i w dużym stopniu zgodne są Atari TT oraz Atari Falcon.

Zobacz też

• Płyta główna Mega ST
• Prototyp
• Suska - Atari ST w FPGA
• TOS
• Atari - ogólnie o firmie Atari

Linki zewnętrzne

• Atari ST/E w postaci FPGA
• http://www.uce.pl/mazurhp/ST/ata.html - jedna z niewielu stron polskich poświęconych eSTekowi
• http://atari.org.pl