TOS
From Atariki
(Różnice między wersjami)
| Wersja z dnia 18:03, 12 lut 2006 Vulgar (Dyskusja | wkład) ← Previous diff |
Aktualna wersja Sorcerer.dragonnel (Dyskusja | wkład) (→Rozwinięcia i zamienniki) |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| - | {{OS}}'''The Operating System''' lub '''Tramiel Operating System''' system operacyjny komputerów Atari [[ST]], [[Mega ST]], [[STE]], [[Mega STE]], [[TT030]], [[Falcon]] a także klonów: [[Direct]], [[Medusa]], [[Hades]], [[Milan]]. | + | {{TOS}} |
| + | '''The Operating System''' (nazywany również mylnie '''Tramiel Operating System''') system operacyjny komputerów Atari [[ST]], [[Mega ST]], [[STE]], [[Mega STE]], [[TT030]], [[Falcon]] a także ich klonów: [[Direct Computer|Direct]], [[Medusa]], [[Hades]], [[Milan]]. | ||
| + | W odróżnieniu od innych systemów np. Windows, Linux, BeOS, MacOS TOS nie jest instalowany na twardym dysku, ale zapisany jest w formie pamięci ROM. | ||
| + | |||
| + | Pierwsza wersja TOSu, tzw. ''preTOS'' uruchamiała się z dyskietki, wszystkie następne znajdowały się już w pamięci [[ROM]] zainstalowanej bezpośrednio wewnątrz komputera. Wersje od 1.0 do 1.04 umieszczone były w układach o pojemności 192KB, od 1.6 do 2.06 - o pojemności 256KB, a późniejsze wersje - 512KB. EmuTOS w wersji dedykowanej dla emulatora [[Hatari]] ma też wersję 1024KB. | ||
| + | |||
| + | [[TOS]] był oferowany w wielu wersjach językowych. Do wersji 4.01 aby zmienić wersję językową konieczna była wymiana całego modułu [[ROM]]. Od wersji 4.01 nie trzeba zmieniać modułu, gdyż zawiera on od razu siedem wersji językowych. | ||
| + | |||
| + | Każdy TOS zawiera w sobie [[AES]] i [[GEMDOS]] o określonej wersji. | ||
| + | |||
| + | ==Elementy składowe== | ||
| System składa się z nastepujących części: | System składa się z nastepujących części: | ||
| * [[BIOS]] - odpowiedzialny za operacje blokowe i sprzętowo zależne, | * [[BIOS]] - odpowiedzialny za operacje blokowe i sprzętowo zależne, | ||
| - | * [[XBIOS]] - (Extended Basic Input/Output System) rozszeżona część BIOS, odpowiedzialna za obsługę sprzętu. | + | * [[XBIOS]] - (''Extended Basic Input/Output System'') rozszerzona część BIOS, odpowiedzialna za obsługę sprzętu. |
| * [[LineA]] - odpowiedzialny za podstawowe operacje graficzne, razem z BIOS oraz XBIOS stanowią najniższą warstwę logiczną systemu [[TOS]] | * [[LineA]] - odpowiedzialny za podstawowe operacje graficzne, razem z BIOS oraz XBIOS stanowią najniższą warstwę logiczną systemu [[TOS]] | ||
| - | * [[GEMDOS]] - odpowiedzialny za operacje na plikach i pamięci, | + | * [[GEMDOS]] - (''GEM Disk Operating System'') odpowiedzialny za operacje na plikach i pamięci, |
| - | * [[GEM]] - środowisko graficzne [[GUI]] dzielące się na następujące części, | + | * [[VT52]] - emulator terminala w standardzie VT-52 |
| - | ** [[VDI]] - odpowiedzialny za bezpośredni dostęp do urządzenia oraz rysowanie podstawowych obiektów graficznych i znaków | + | * [[GEM]] - (''Graphic Environment Manager'') środowisko graficzne [http://pl.wikipedia.org/wiki/GUI GUI] dzielące się na następujące części, |
| - | ** [[AES]] - odpowiedzialny ze okienka i GUI. | + | ** [[VDI]] - (''Virtual Device Interface'') odpowiedzialny za bezpośredni dostęp do urządzenia oraz rysowanie podstawowych obiektów graficznych i znaków |
| - | ** [[Desktop]] - graficzny program zarządający ([[SHELL]]) | + | ** [[AES]] - (''Application Environment Services'') odpowiedzialny ze okienka i GUI. |
| + | ** GEM [http://pl.wikipedia.org/wiki/Pulpit Desktop] - graficzna [http://pl.wikipedia.org/wiki/Pow%C5%82oka_systemowa powłoka] (ang. shell) systemowa | ||
| - | System, oprócz wersji 1.0 i wcześniejszych znajdował się w ROMie. W późniejszym okresie powstały rozszerzenia dodające nowe funkcje: | + | W późniejszym okresie powstały rozszerzenia dodające nowe funkcje, doładowywane z dysku: |
| + | * [[AHDI]] - (''Atari Hard Disk Interface'') sterownik dysku twardego | ||
| + | * [[XHDI]] - (''eXtended Hard Disk Interface'') | ||
| + | * [[GDOS]] - (''Graphics Device Operating System'') odpowiedzialny za obsługę drukarek, a także [http://pl.wikipedia.org/wiki/Font fontów] wektorowych | ||
| + | * [[GDPS]] - protokół sterowników skanerów | ||
| + | * [[MetaDOS]] - odpowiedzialny za obsługę CD-ROM-u | ||
| - | * [[GDOS]] - odpowiedzialny za obsługe drukarek, a także czcionek wektorowych, | + | * [[BigDos]] zamiennik dla [[GEMDOS]]-owego systemu plików |
| - | * [[MetaDOS]] - odpowiedzialny za obsługę CD-ROM-u. | + | |
| - | Ostatecznie TOS został zastąpiony przez [[MultiTOS]], który po opublikowaniu części kodu źródłowego jest rozwijany jako [[FreeMiNT]] | + | * [[XControl]] - (''Extensible Control Panel'') |
| - | Istnieje również zamiennik dla [[TOS]] i [[MiNT]]a - [[MagiC]] - wielozadaniowy system, zastępuje cały [[TOS]] | + | ==Wersje== |
| + | |||
| + | {| align=center border=0 | ||
| + | |-align=center bgcolor=lightblue | ||
| + | |Numer wersji TOSu||Data wydania||GEMDOS||AES||Komputery||Rozmiar [[ROM]]||Wersje językowe||Uwagi | ||
| + | |-bgcolor=lightyellow align=center | ||
| + | |||
| + | |bgcolor=yellow|preTOS (1.0)||1985-20-11,||0.13||1.20||[[ST]]<sup>M</sup>, ST<sup>F</sup>, ST<sup>FM</sup>||196KB||ENG, US, FR, GER, CHE<br/>|| ładowany z dyskietki | ||
| + | |-bgcolor=lightcyan align=center | ||
| + | |||
| + | |bgcolor=yellow|1.0||1986-02-06||0.13||1.20||[[ST]], ST<sup>M</sup>, ST<sup>F</sup>, ST<sup>FM</sup>||196KB||ENG, US, FR, GER, CHE<br/>||Pierwsza wersja umieszczana w kościach [[ROM]] | ||
| + | |-bgcolor=lightcyan align=center | ||
| + | |||
| + | |bgcolor=cyan|1.02||1987-22-04||0.13||1.20||[[ST]]<sup>F</sup>, [[ST]]<sup>FM</sup>, [[MEGA ST]]||196KB||ENG, US, FR, GER, SWE<br/>||W Wielkiej Brytanii błędnie oznaczony jako 1.09. Znany także jako '''[[Blitter]] TOS''' | ||
| + | |-bgcolor=lightyellow align=center | ||
| + | |bgcolor=yellow|1.04||1989-06-04||0.15||1.40||[[ST]]<sup>F</sup>, ST<sup>FM</sup>, STacy, [[MEGA ST]]||196KB||ENG, US, FR, GER, SWE, CHE, ESP, NL<br/>||Znany także jako '''Rainbow TOS''' | ||
| + | |-bgcolor=lightcyan align=center | ||
| + | |||
| + | |bgcolor=cyan|1.06||1989-07-29||0.15||1.40||[[STE|ST<sup>E</sup>]]||256KB||ENG, US, FR, GER, ESP||Znany także jako '''Rainbow TOS'''. Dodano obsługę procesora 68010. Szybko zastąpiona przez wersję 1.62 z powodu błędów | ||
| + | |-bgcolor=lightyellow align=center | ||
| + | |||
| + | |bgcolor=yellow|1.62||1990-01-01||0.17||1.40||[[STE|ST<sup>E</sup>]]||256KB||ENG, US, FR, GER, SWE||Znany także jako '''Rainbow TOS''' | ||
| + | |-bgcolor=lightcyan align=center | ||
| + | |bgcolor=cyan|2.02||?||?||?||[[STE|ST<sup>E</sup>]]||256KB||?|| wraz z wersją 2.0 wprowadzona została obsługa dysków IDE, pamięci FAST-RAM | ||
| + | |-bgcolor=lightyellow align=center | ||
| + | |||
| + | |bgcolor=yellow|2.05||?||?||3.10||[[MEGA STE|Mega ST]]<sup>E</sup>||256KB||ENG, US, FR, GER, IT, SWE|| | ||
| + | |-bgcolor=lightcyan align=center | ||
| + | |||
| + | |bgcolor=cyan|[[TOS 2.06]]||1991-14-11||?||3.20||[[ ST|MEGA ST<sup>E</sup>]], [[STBook]]||256KB||ENG, US, FR, GER, SWE, CHE, polska (stworzona przez polskiego dystrybutora, za zgodą)<br/>, ||Wersja dla STBOOK zawierała dodatkowo oprogramowanie sieciowe | ||
| + | |-bgcolor=lightyellow align=center | ||
| + | |||
| + | |bgcolor=yellow|2.07||1991||?||3.20||[[Sparrow]]||?||?|| | ||
| + | |-bgcolor=lightcyan align=center | ||
| + | |||
| + | |bgcolor=cyan|2.08||?||?||3.20||[[STPAD]]||?||?||Obsługuje ekran dotykowy w STPADzie, nigdy nie rozpowszechniany | ||
| + | |-bgcolor=lightyellow align=center | ||
| + | |||
| + | |bgcolor=yellow|3.01||?||?||3.00||[[TT030|Atari TT]]||512KB||US||Dla wczesnych wersji TT ze stacją dysków 720KB | ||
| + | |-bgcolor=lightcyan align=center | ||
| + | |||
| + | |bgcolor=cyan|3.05||1990-05-12||0.19|||3.10||[[TT030|Atari TT]]||512KB||?||Dla wczesnych wersji TT ze stacją dysków 1,44 MB | ||
| + | |-bgcolor=lightyellow align=center | ||
| + | |bgcolor=yellow|3.06||1991-24-09||0.20|||3.20||[[TT030|Atari TT]]||512KB||ENG, GER||Wersjia finalna | ||
| + | |-bgcolor=lightcyan align=center | ||
| + | |bgcolor=cyan|4.01||?||?||3.31||[[Falcon030|Atari Falcon]]||512KB||ENG, US, FR, GER, CHE, ESP||błędy w obsłudze DSP | ||
| + | |-bgcolor=lightyellow align=center | ||
| + | |bgcolor=yellow|4.02||?||?||3.40||[[Falcon030|Atari Falcon]]||512KB||ENG, US, FR, GER, SWE, CHE, ESP|| | ||
| + | |-bgcolor=lightcyan align=center | ||
| + | |bgcolor=cyan|4.04||1993-08-03||0.30||3.40||[[Falcon030|Atari Falcon]]||512KB||ENG, US, FR, GER, SWE, ESP|| | ||
| + | |-bgcolor=lightyellow align=center | ||
| + | |bgcolor=yellow|4.92||1993-22-06||0.30||4.10||[[Falcon030|Atari Falcon]]||512KB||ENG, US, FR, GER, SWE, CHE, ESP, IT||Nieoficjalnie rozprowadzana wersja beta TOSa 5.0 z multiAESem | ||
| + | |-bgcolor=lightcyan align=center | ||
| + | |bgcolor=cyan|4.97||?||?||?||?||512KB||?|| | ||
| + | |} | ||
| + | |||
| + | |||
| + | === Poprawki === | ||
| + | |||
| + | Ze względu na umieszczenie systemu w kościach ROM, niemożliwym stało się łatwe poprawianie ew. niedoróbek czy braków, | ||
| + | wraz z rozwojem oprogramowania i osprzętu dla Atari powstały poprawki do każdej z wersji TOSu. W pewnych sytuacjach takie poprawki | ||
| + | są niezbędne, w innych po prostu poprawiają komfort pracy. Istnieje również możliwość zainstalowania np. tej samej wersji TOSu ale z poprawkami. | ||
| + | |||
| + | ===Inne wersje=== | ||
| + | |||
| + | Aby zainstalować nowszą wersję TOSu należy wymienić kości ROM, jest również możliwość wczytania nowszej wersji do pamięci RAM. | ||
| + | W tym celu należy zaopatrzyć się w specjalny program i obraz systemu, który chcemy wczytać. W zależności od modelu komputera i procesora w nim użytego komputer jest w stanie pracować pod TOSem. | ||
| + | |||
| + | Wraz z powstaniem pierwszsych klonów Atari ST/TT - Hades/Medusa rozwinęły się rozszerzenia takie jak [http://kunden.wvnet.at/fichti/pcibios.htm PCI BIOS]. | ||
| + | |||
| + | Firma [[Milan GmbH|Milan Computer GmbH]] uzyskała prawa modyfikacji TOSu i wraz ze swoim komputerem [[Milan]] rozprowadza wersję o numerze 4.05-4.08 | ||
| + | |||
| + | Firma [[Centek]] w akceleratorze sprzętowym [[Centurbo 2]] zawarła program, który modyfikuje TOS, poprawiając niektóre błędy i określa jego wersję jako 7.0. W karcie [[CT60]] znajduje się zmodyfikowany TOS 4.04 z poprawkami, dodanymi sterownikami i patchami dla procesora [68060], a także BIOSem kart PCI. | ||
| + | |||
| + | TOS aktualnie został przeportowany dla procesorów PowerPC. | ||
| + | |||
| + | ==Rozwinięcia i zamienniki== | ||
| + | |||
| + | TOS doczekał się również wielu usprawnień i rozwinięć dokonanych przez firmy i osoby trzecie. | ||
| + | Warto zapoznać się szczególnie z niektórymi z nich, bowiem powodują, że praca z Atari staje się o wiele bardziej wygodna niż pod TOSem. | ||
| Firmy trzecie rozwijały oprogramowanie zastępujące poszczególne części [[TOS]]u, były to: | Firmy trzecie rozwijały oprogramowanie zastępujące poszczególne części [[TOS]]u, były to: | ||
| + | * [[Warp 9]] (dawniej [[QuickST]]) - zastępuje krytyczne funkcje VDI i [[GEMDOS]]/[[LineA]], przyśpiesza interface graficzny | ||
| + | * [[NVDI]] - zastępuje VDI oraz GDOS, przyśpiesza interface graficzny i rozszerza możliwości druku | ||
| + | * [[Geneva]] - zastępuje AES, | ||
| + | * [[N.AES]] - zastępuje AES, | ||
| + | * [[MultiGEM]] - zastępuje AES oraz Desktop - rozszerza wielozadaniowość z akcesorii na aplikacje GEM'owe | ||
| + | * [[NeoDesk]] - zastępuje Desktop | ||
| + | * [[No!Desk]] - zastępuje Desktop | ||
| + | * [[Ease]] - zastępuje Desktop | ||
| - | * [[Warp 9]] - zastępuje [[VDI]], | + | Oprócz tego powstało i powstaje darmowe oprogramowanie zastępujące fragmenty - w porywach do prawie całości - [[TOS]]u: |
| - | * [[NVDI]] - zastępuje [[VDI]] oraz [[GDOS]], | + | * [[KAOS]] - poprawiona wersja TOS 1.04 |
| - | * [[Geneva]] - zastępuje [[AES]], | + | * [[SuperTOS]] - poprawiona wersja TOS 2.06 (m.in płynne przesuwanie/skalowanie okien) |
| - | * [[N.AES]] - zastępuje [[AES]]. | + | * [[EmuTOS]] (nadal rozwijany) - darmowy zamiennik TOS (warstwa operacyjna dla FreeMiNT) |
| - | * [[MultiGEM]] - zastepuje [[AES]] oraz [[Desktop]] - rozszerza wielozadaniowość z akcesorii na aplikacje GEM'owe | + | * [[FreeMiNT]] (nadal rozwijany) - zastępuje [[GEMDOS]] oraz sporą część [[BIOS]]u |
| + | * [[XaAES]] (nadal rozwijany wraz z FreeMiNTem) - zastępuje AES, | ||
| + | * [[MyAES]] (nadal rozwijany) - zastępuje AES, docelowo system nowego komputera [[Hawk]] | ||
| + | * [[FVDI]] (nadal rozwijany) - darmowa alternatywa dla NVDI, | ||
| + | * [[KAOSDesk]] - zastępuje Desktop, element dystrybucji [[KAOS]] TOS | ||
| + | * [[Direct]] - zastępuje Desktop | ||
| + | * [[TeraDesk]] (nadal rozwijany) - zastępuje Desktop | ||
| + | * [[Gemini]] (dawniej [[Venus]]) - zastępuje Desktop, zawiera [[Mupfel]] - rozbudowany shell, pomocny m.in. do kodowania w C i asemblerze | ||
| + | * [[oVDI]] (nadal rozwijany) - zastępuje VDI | ||
| + | * [[OSIS]] (nie rozwijany) - zastępuje cały [[TOS]] (składa się z oTOSis, oVDIsis, oAESis, oFBis) | ||
| + | * [[BetaDOS]] - zastępuje MetaDOS, oraz dodaje pewne funkcje do TOSu. | ||
| + | * [[PowerDOS]] - rozbudowany system cache'owania operacji, wprowadza elementy multitasking'u przy dostępie do dysków, zawiera też funkcje komunikacji sieciowej [[PowerNET]] | ||
| - | Oprócz tego powstało darmowe oprogramowanie zastępujące fragmenty - w porywach do prawie całości - [[TOS]]u: | + | W późniejszym okresie były rozwijane i przyjęły się zupełnie nowe funkcjonalności realizowane przez różne programy: |
| + | * [[GEM Script]] | ||
| + | * [[Bubble GEM]] - protokół pomocy w chmurkach | ||
| + | * [[DHST]] - ''Document HiSTory'' protokół | ||
| + | * [[OLGA]] - ''Object Linking Gem Applications'' | ||
| + | * [[XBOOT]] - absolutnie niezbędny program do zarządzania konfiguracją [[TOS]]'a w czasie boot'owania (natychmiast po włączeniu komputera), pozwala na włączanie i wyłączanie akcesoriów [[.ACC]], paneli [[.CPX]], rozszerzeń i łat uruchamianych z katalogu [[AUTO]], zmiany kolejności uruchamiania plików w [[AUTO]] i wielu innych opcji | ||
| - | * [[FreeMiNT]] (nadal rozwijany) - zastępuje [[GEMDOS]] oraz sporą część [[BIOS|BIOS-u]] | + | ==Następcy== |
| - | * [[EmuTOS]] (nadal rozwijany) - darmowy zamiennik TOS (warstwa operacyjna dla [[FreeMiNT]]) | + | Wraz z [[Falcon]]em Atari rozprowadzało pierwsze wersje wielozadaniowej wersji TOSa - [[MultiTOS]], opartego na niezależnie od Atari rozwijanym systemie [[MiNT]] - ''Mint Is Not Tos'', opracowanym przez [[Eric R. Smith|Erica R. Smitha]]. W roku 1997 [[MiNT]] powrócił, po opublikowaniu części kodu źródłowego jest rozwijany jako [[FreeMiNT]]. |
| - | * [[XaAES]] (nadal rozwijany wraz z [[FreeMiNT]]em) - zastępuje [[AES]], | + | |
| - | * [[MyAES]] (nadal rozwijany) - zastępuje [[AES]], | + | Istnieje również komercyjny zamiennik dla [[TOS]]u i [[MiNT]]a - [[MagiC]] - wielozadaniowy system, zastępuje cały [[TOS]]. |
| - | * [[FVDI]] (nadal rozwijany) - darmowa alternatywa dla [[NVDI]], | + | |
| - | * [[KAOS]] (nadal rozwijany) - zastępuje [[Desktop]] | + | |
| - | * [[Ease]] (nadal rozwijany) - zastępuje [[Desktop]] | + | ==Zobacz także== |
| - | * [[TeraDesk]] (nadal rozwijany) - zastępuje [[Desktop]] | + | |
| - | * [[NeoDesk]] (nadal rozwijany) - zastępuje [[Desktop]] | + | '''Opis BOMBEK, czyli stanów wyjątkowych w TOSie''' |
| - | * [[No!Desk]] (nadal rozwijany) - zastępuje [[Desktop]] | + | * [http://www.krap.pl/mirrorz/atari/horror.mirage.com.pl/pixel/11-12_92/st_3_92_bombki.html kody błędów ST] |
| - | * [[Gemini]] (nadal rozwijany) - zastępuje [[Desktop]] | + | |
| - | * [[oVDI]] (nadal rozwijany) - zastępuje [[VDI]] | + | '''Dokumenty dotyczące TOSu On-Line:''' |
| - | * [[OSIS]] (nie rozwijany) - zastępuje cały [[TOS]], składa się z: | + | |
| - | ** [[oTOSis]], | + | * [http://atari.coazter.com:81/incoming/tos_hyp/0.html tos.hyp] |
| - | ** [[oVDIsis]], | + | * [http://toshyp.atari.org/ strona z uaktualnionym tos.hyp] |
| - | ** [[oAESis]], | + | * [http://atari.coazter.com:81/incoming/tos4rn/0.html oryginalna dokumentacja ATARI] |
| - | ** [[oFBis]], | + | * [http://atari.coazter.com:81/incoming/toserror/0.html lista TOS Error] |
| - | * [[BetaDOS]] - zastępuje [[MetaDOS]], oraz dodaje pewne funkcje do TOSu. | + | |
| Opis różnych wersji [[TOS]]: | Opis różnych wersji [[TOS]]: | ||
| - | http://members.aol.com/liamproven/reference/tos_hist.htm | ||
| + | * [http://www.atari.st/content.php?type=t&file=toslist wersje TOSu i odpowiednie łatki] | ||
| + | |||
| + | * [http://members.aol.com/liamproven/reference/tos_hist.htm historia] | ||
| + | |||
| + | * [http://pl.wikipedia.org/wiki/TOS obszerny artykuł w polskiej wikipedii] | ||
| + | |||
| + | Kod źrodłowy [[TOS]]'a wersji 1-3 został udostępniony, opiekuje się nimi [[Thorsten Otto]]. Jest przygotowany do skompilowania w środowisku [[Mupfel]] ([[Gemini]]). Zewnętrzne linki do kodu na github: | ||
| + | * [https://github.com/th-otto/tos1x źródła TOS 1.04/1.06/1.62, przeznaczony dla Atari ST] | ||
| + | * [https://github.com/th-otto/tos3x źródła TOS 2.06/3.06, przeznaczony dla Atari STE i TT] | ||
| {{stub}} | {{stub}} | ||
| [[Kategoria:Atari ST]] | [[Kategoria:Atari ST]] | ||
Aktualna wersja
The Operating System (nazywany również mylnie Tramiel Operating System) system operacyjny komputerów Atari ST, Mega ST, STE, Mega STE, TT030, Falcon a także ich klonów: Direct, Medusa, Hades, Milan. W odróżnieniu od innych systemów np. Windows, Linux, BeOS, MacOS TOS nie jest instalowany na twardym dysku, ale zapisany jest w formie pamięci ROM.
Pierwsza wersja TOSu, tzw. preTOS uruchamiała się z dyskietki, wszystkie następne znajdowały się już w pamięci ROM zainstalowanej bezpośrednio wewnątrz komputera. Wersje od 1.0 do 1.04 umieszczone były w układach o pojemności 192KB, od 1.6 do 2.06 - o pojemności 256KB, a późniejsze wersje - 512KB. EmuTOS w wersji dedykowanej dla emulatora Hatari ma też wersję 1024KB.
TOS był oferowany w wielu wersjach językowych. Do wersji 4.01 aby zmienić wersję językową konieczna była wymiana całego modułu ROM. Od wersji 4.01 nie trzeba zmieniać modułu, gdyż zawiera on od razu siedem wersji językowych.
Każdy TOS zawiera w sobie AES i GEMDOS o określonej wersji.
Spis treści |
[Edytuj]
Elementy składowe
System składa się z nastepujących części:
- BIOS - odpowiedzialny za operacje blokowe i sprzętowo zależne,
- XBIOS - (Extended Basic Input/Output System) rozszerzona część BIOS, odpowiedzialna za obsługę sprzętu.
- LineA - odpowiedzialny za podstawowe operacje graficzne, razem z BIOS oraz XBIOS stanowią najniższą warstwę logiczną systemu TOS
- GEMDOS - (GEM Disk Operating System) odpowiedzialny za operacje na plikach i pamięci,
- VT52 - emulator terminala w standardzie VT-52
- GEM - (Graphic Environment Manager) środowisko graficzne GUI dzielące się na następujące części,
W późniejszym okresie powstały rozszerzenia dodające nowe funkcje, doładowywane z dysku:
- AHDI - (Atari Hard Disk Interface) sterownik dysku twardego
- XHDI - (eXtended Hard Disk Interface)
- GDOS - (Graphics Device Operating System) odpowiedzialny za obsługę drukarek, a także fontów wektorowych
- GDPS - protokół sterowników skanerów
- MetaDOS - odpowiedzialny za obsługę CD-ROM-u
- XControl - (Extensible Control Panel)
[Edytuj]
Wersje
| Numer wersji TOSu | Data wydania | GEMDOS | AES | Komputery | Rozmiar ROM | Wersje językowe | Uwagi |
| preTOS (1.0) | 1985-20-11, | 0.13 | 1.20 | STM, STF, STFM | 196KB | ENG, US, FR, GER, CHE | ładowany z dyskietki |
| 1.0 | 1986-02-06 | 0.13 | 1.20 | ST, STM, STF, STFM | 196KB | ENG, US, FR, GER, CHE | Pierwsza wersja umieszczana w kościach ROM |
| 1.02 | 1987-22-04 | 0.13 | 1.20 | STF, STFM, MEGA ST | 196KB | ENG, US, FR, GER, SWE | W Wielkiej Brytanii błędnie oznaczony jako 1.09. Znany także jako Blitter TOS |
| 1.04 | 1989-06-04 | 0.15 | 1.40 | STF, STFM, STacy, MEGA ST | 196KB | ENG, US, FR, GER, SWE, CHE, ESP, NL | Znany także jako Rainbow TOS |
| 1.06 | 1989-07-29 | 0.15 | 1.40 | STE | 256KB | ENG, US, FR, GER, ESP | Znany także jako Rainbow TOS. Dodano obsługę procesora 68010. Szybko zastąpiona przez wersję 1.62 z powodu błędów |
| 1.62 | 1990-01-01 | 0.17 | 1.40 | STE | 256KB | ENG, US, FR, GER, SWE | Znany także jako Rainbow TOS |
| 2.02 | ? | ? | ? | STE | 256KB | ? | wraz z wersją 2.0 wprowadzona została obsługa dysków IDE, pamięci FAST-RAM |
| 2.05 | ? | ? | 3.10 | Mega STE | 256KB | ENG, US, FR, GER, IT, SWE | |
| TOS 2.06 | 1991-14-11 | ? | 3.20 | MEGA STE, STBook | 256KB | ENG, US, FR, GER, SWE, CHE, polska (stworzona przez polskiego dystrybutora, za zgodą) , | Wersja dla STBOOK zawierała dodatkowo oprogramowanie sieciowe |
| 2.07 | 1991 | ? | 3.20 | Sparrow | ? | ? | |
| 2.08 | ? | ? | 3.20 | STPAD | ? | ? | Obsługuje ekran dotykowy w STPADzie, nigdy nie rozpowszechniany |
| 3.01 | ? | ? | 3.00 | Atari TT | 512KB | US | Dla wczesnych wersji TT ze stacją dysków 720KB |
| 3.05 | 1990-05-12 | 0.19 | 3.10 | Atari TT | 512KB | ? | Dla wczesnych wersji TT ze stacją dysków 1,44 MB |
| 3.06 | 1991-24-09 | 0.20 | 3.20 | Atari TT | 512KB | ENG, GER | Wersjia finalna |
| 4.01 | ? | ? | 3.31 | Atari Falcon | 512KB | ENG, US, FR, GER, CHE, ESP | błędy w obsłudze DSP |
| 4.02 | ? | ? | 3.40 | Atari Falcon | 512KB | ENG, US, FR, GER, SWE, CHE, ESP | |
| 4.04 | 1993-08-03 | 0.30 | 3.40 | Atari Falcon | 512KB | ENG, US, FR, GER, SWE, ESP | |
| 4.92 | 1993-22-06 | 0.30 | 4.10 | Atari Falcon | 512KB | ENG, US, FR, GER, SWE, CHE, ESP, IT | Nieoficjalnie rozprowadzana wersja beta TOSa 5.0 z multiAESem |
| 4.97 | ? | ? | ? | ? | 512KB | ? |
[Edytuj]
Poprawki
Ze względu na umieszczenie systemu w kościach ROM, niemożliwym stało się łatwe poprawianie ew. niedoróbek czy braków, wraz z rozwojem oprogramowania i osprzętu dla Atari powstały poprawki do każdej z wersji TOSu. W pewnych sytuacjach takie poprawki są niezbędne, w innych po prostu poprawiają komfort pracy. Istnieje również możliwość zainstalowania np. tej samej wersji TOSu ale z poprawkami.
[Edytuj]
Inne wersje
Aby zainstalować nowszą wersję TOSu należy wymienić kości ROM, jest również możliwość wczytania nowszej wersji do pamięci RAM. W tym celu należy zaopatrzyć się w specjalny program i obraz systemu, który chcemy wczytać. W zależności od modelu komputera i procesora w nim użytego komputer jest w stanie pracować pod TOSem.
Wraz z powstaniem pierwszsych klonów Atari ST/TT - Hades/Medusa rozwinęły się rozszerzenia takie jak PCI BIOS.
Firma Milan Computer GmbH uzyskała prawa modyfikacji TOSu i wraz ze swoim komputerem Milan rozprowadza wersję o numerze 4.05-4.08
Firma Centek w akceleratorze sprzętowym Centurbo 2 zawarła program, który modyfikuje TOS, poprawiając niektóre błędy i określa jego wersję jako 7.0. W karcie CT60 znajduje się zmodyfikowany TOS 4.04 z poprawkami, dodanymi sterownikami i patchami dla procesora [68060], a także BIOSem kart PCI.
TOS aktualnie został przeportowany dla procesorów PowerPC.
[Edytuj]
Rozwinięcia i zamienniki
TOS doczekał się również wielu usprawnień i rozwinięć dokonanych przez firmy i osoby trzecie. Warto zapoznać się szczególnie z niektórymi z nich, bowiem powodują, że praca z Atari staje się o wiele bardziej wygodna niż pod TOSem.
Firmy trzecie rozwijały oprogramowanie zastępujące poszczególne części TOSu, były to:
- Warp 9 (dawniej QuickST) - zastępuje krytyczne funkcje VDI i GEMDOS/LineA, przyśpiesza interface graficzny
- NVDI - zastępuje VDI oraz GDOS, przyśpiesza interface graficzny i rozszerza możliwości druku
- Geneva - zastępuje AES,
- N.AES - zastępuje AES,
- MultiGEM - zastępuje AES oraz Desktop - rozszerza wielozadaniowość z akcesorii na aplikacje GEM'owe
- NeoDesk - zastępuje Desktop
- No!Desk - zastępuje Desktop
- Ease - zastępuje Desktop
Oprócz tego powstało i powstaje darmowe oprogramowanie zastępujące fragmenty - w porywach do prawie całości - TOSu:
- KAOS - poprawiona wersja TOS 1.04
- SuperTOS - poprawiona wersja TOS 2.06 (m.in płynne przesuwanie/skalowanie okien)
- EmuTOS (nadal rozwijany) - darmowy zamiennik TOS (warstwa operacyjna dla FreeMiNT)
- FreeMiNT (nadal rozwijany) - zastępuje GEMDOS oraz sporą część BIOSu
- XaAES (nadal rozwijany wraz z FreeMiNTem) - zastępuje AES,
- MyAES (nadal rozwijany) - zastępuje AES, docelowo system nowego komputera Hawk
- FVDI (nadal rozwijany) - darmowa alternatywa dla NVDI,
- KAOSDesk - zastępuje Desktop, element dystrybucji KAOS TOS
- Direct - zastępuje Desktop
- TeraDesk (nadal rozwijany) - zastępuje Desktop
- Gemini (dawniej Venus) - zastępuje Desktop, zawiera Mupfel - rozbudowany shell, pomocny m.in. do kodowania w C i asemblerze
- oVDI (nadal rozwijany) - zastępuje VDI
- OSIS (nie rozwijany) - zastępuje cały TOS (składa się z oTOSis, oVDIsis, oAESis, oFBis)
- BetaDOS - zastępuje MetaDOS, oraz dodaje pewne funkcje do TOSu.
- PowerDOS - rozbudowany system cache'owania operacji, wprowadza elementy multitasking'u przy dostępie do dysków, zawiera też funkcje komunikacji sieciowej PowerNET
W późniejszym okresie były rozwijane i przyjęły się zupełnie nowe funkcjonalności realizowane przez różne programy:
- GEM Script
- Bubble GEM - protokół pomocy w chmurkach
- DHST - Document HiSTory protokół
- OLGA - Object Linking Gem Applications
- XBOOT - absolutnie niezbędny program do zarządzania konfiguracją TOS'a w czasie boot'owania (natychmiast po włączeniu komputera), pozwala na włączanie i wyłączanie akcesoriów .ACC, paneli .CPX, rozszerzeń i łat uruchamianych z katalogu AUTO, zmiany kolejności uruchamiania plików w AUTO i wielu innych opcji
[Edytuj]
Następcy
Wraz z Falconem Atari rozprowadzało pierwsze wersje wielozadaniowej wersji TOSa - MultiTOS, opartego na niezależnie od Atari rozwijanym systemie MiNT - Mint Is Not Tos, opracowanym przez Erica R. Smitha. W roku 1997 MiNT powrócił, po opublikowaniu części kodu źródłowego jest rozwijany jako FreeMiNT.
Istnieje również komercyjny zamiennik dla TOSu i MiNTa - MagiC - wielozadaniowy system, zastępuje cały TOS.
[Edytuj]
Zobacz także
Opis BOMBEK, czyli stanów wyjątkowych w TOSie
Dokumenty dotyczące TOSu On-Line:
Opis różnych wersji TOS:
Kod źrodłowy TOS'a wersji 1-3 został udostępniony, opiekuje się nimi Thorsten Otto. Jest przygotowany do skompilowania w środowisku Mupfel (Gemini). Zewnętrzne linki do kodu na github:
- źródła TOS 1.04/1.06/1.62, przeznaczony dla Atari ST
- źródła TOS 2.06/3.06, przeznaczony dla Atari STE i TT
Ten artykuł to tylko zalążek. Możesz pomóc rozwojowi Atariki poprzez rozszerzenie go o więcej informacji.
